Fazla Mesai Nedir, Zorunlu Mudur?

İşçinin en temel haklarından birisi de fazla mesaidir. Hem işçi için hem de işveren için zorunlu mesai kafa karıştıran bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Fazla mesai ve ücretleri kanun çerçevesinde belirlenmiş ve işçilere verilmektedir. Belirli bir süreden fazla çalışan işçiler için fazla mesai işçinin temel hakkı olmaktadır.

Fazla Mesai Nedir?

Hem çalışan hem de işveren için fazla mesai nedir? sorusu merak edilmektedir. Çalışanın ilgili kanunlarda ve iş sözleşmelerinde belirtilen süreden fazla çalıştırılmasına fazla mesai adı verilmektedir. İş Kanununda bulunan maddeye göre ise bir personel haftalık en fazla 45 saat çalışmaktadır. 45 saatin üzerinde yapılan çalışmalar da fazla mesai olarak kabul edilmektedir. Fazla mesai çalışmaların ücreti ise normal mesaiye göre daha fazla olmakla beraber fazla çalışma ve fazla süreler ile çalışma olarak ikiye ayrılmaktadır.

Fazla çalışma çalışanın haftalık 45 saatten fazla çalışması olmaktadır. 45 saatten fazla çalışan personel ne kadar süre fazla çalıştı ise o kadar saat fazla mesai niteliği taşımaktadır. Fazla süreli çalışma ise İşçinin haftalık 45 saatten az çalışmasına, fakat işyerinin normal şartlar altında belirlediği çalışma saatinden fazla çalışmasına verilen bir isimdir.

 Fazla Mesai Zorunlu mu?

İşçilerin normal süreden daha fazla çalışması durumuna fazla mesai adı verilir. Bu anlamda bu konu fazla mesai zorunlu mu? sorusunu da doğurmaktadır. İşçi fazla çalışma yapmak zorunda değildir. İster ise çalışma onay formunu imzalayarak veya onay vermeyerek fazla mesaiden kaçabilir. Uygulamada iş sözleşmelerinde ”İşçi işverenin istediği hallerde fazla mesai yapmayı kabul eder” gibi maddeler bulunmaktadır. Bu sözleşmelerde işçinin bunu kabul etmesi eskiden iki yıl geçerli idi. Fakat günümüzde tüm çalışma dönemi içerisinde geçerli olmaktadır.

Sonraki yıllarda işverenin fazla mesai onay formunu işçiye imzalatarak onayını alması gerekirken artık bu uygulama değişmiştir. Bu onayı her yıl alma zorunluluğu artık bulunmamaktadır. Fakat iş sözleşmesinde fazla mesai yapmaya onay veren işçi fazla mesai onayını geri almak istiyor ise bunu yazılı olarak geri alması gerekir.

İşçinin fazla çalışma yapmak istememesi halinde verdiği çalışma onayını işverene yazılı bir şekilde 30 gün önceden iletmesi gerekir. İşçinin işe giriş zamanında sözleşmesi yapılıyor iken veya ihtiyaç doğduğu zaman onay verir ise mesai için işçinin rızası olduğu da kabul edilmektedir.

 Zorunlu Mesai Kaç Saattir?

Zorunlu mesai kaç saat? sorusu ile sıklıkla karşılaşmaktayız. Zorunlu mesai süresi İş Kanunun veya herhangi bir mevzuatta belirlenmemiştir. Fakat başka hükümler dikkate alınarak zorunlu mesai süresi bulunabilir. Fazla mesaiye ilişkin ilk sınır fazla çalışma süresi ile ilgili olmaktadır. İş Kanununda bir işçiye bir yıllık dönemde yaptırılan fazla mesai süresi İş Kanunun hükmü gereğinde 270 saati aşmaması gerekir.

İş kanununda aylık veya günlük olarak zorunlu mesai süresi belirlenmemiştir. İş Kanununa göre işçinin günlük çalışma süresinin en çok 11 olduğu bilinmektedir. Bu süre hiçbir şekilde arttırılmamaktadır. Bu nedenle işçi için günlük zorunlu mesai süresi diye bir süre bulunmamaktadır. Dikkat edilmesi gereken günlük sürenin 11 saati aşmamasıdır.

 Zorunlu Mesai Ne Zaman Olur?

Zorunlu mesainin geçerli olabilmesi için işçinin fazla mesai yapmaya muvafakat vermiş olması gerekir. Eğer işçi bu muvafakati vermiş ise işveren tarafından uygun görüldüğü müddetçe fazla mesaiyi yapmak zorunda olmaktadır. Zorla mesai şu durumlarda mümkün değildir;

– Hafta tatili gününde çalışması istendiği zaman.

– Günlük çalışmasının 11 saati aşması durumunda.

– Turizm, sağlık ve özel güvenlik görevleri dışında tüm işlerde gece döneminde 7,5 saati aşması istendiğinde.

– Yıllık fazla mesai süresi 270 saate geldiğinde.

– Mevzuatta işçinin fazla mesai yapmayacağını açıkça belirtmesi halinde zorunlu mesai mümkün olmamaktadır.

 Fazla Mesai İçin İşçinin Onayı Gerekir mi?

Zorunlu mesai alanında fazla mesai için işçinin onayı gerekir mi? sorusuna cevap olarak evet cevabı verilebilir. İş kanununda belirtilen hükme göre fazla çalışma ve fazla süreli çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekmektedir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda fazla çalışma için bu onay aranmamaktadır.

İşveren tarafından bu onay iş sözleşmesinin yapılması sırasında veya ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanmaktadır. Fazla çalışma veya fazla süreler ile çalışma yapmak isteyen işçi verdiği onayı 30 gün önceden işverene yazılı olarak bildirmek zorundadır.

 Zorla Mesai Yaptırmanın Cezası Ne Kadar?

İş Kanununa göre zorla mesai yaptırmanın cezası belirlenmiştir. Bu idari para cezaları İş Kanununun 98 ila 107’nci maddeleri arasında sayılmaktadır. İş Kanununun 102. maddesine göre fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçi onayı almayan işveren hakkında her işçi başına 2022 yılı için 755 TL idari para cezası uygulanmaktadır. Buna göre zorla mesai yaptırma cezası bulunmakta ve bu ceza her işçi için ayrı ayrı kesilmektedir.

İş hayatında fazla çalışma uygulaması oldukça yaygın olmaktadır. Fakat İş Kanunu fazla çalışma için bir üst sınır belirlemiştir. BU üst sınır 270 saat olmaktadır. İşveren yılda 270 saat fazla mesai yapması ve bu sınırı geçmesi durumunda işverene bir idari para cezası uygulanmamaktadır. Fakat bu sınırın aşılması halinde işçiyi koruma odaklı olarak fazla çalışma ücreti işçiye ödenmektedir. Bu ödemenin yapılmaması halinde ise işçinin haklı sebeple iş akdini feshetme hakkı ortaya çıkmaktadır.